ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ

Λεξικόν Δημητράκου

ἐλαφηβόλια [τὰ (ἐνν. ἱερά) ἑορτὴ πρὸς τιμὴν

τῆς ᾿Αρτέμιδος ὡς: θεᾶς τῆς θήρας : Πλούτ.244}),

ἐλαφηβολια (ἡΙ κ᾿ μσν., ἐπ. ἐλαφηδολίη, τὸ

βάλλειν, τὸ θηρεύειν ἐλάφους, κυνήγιον ἐλάφων :

Σοφ.Αἴ174 ἢ ῥὰ κλυτῶν ἐνάρων φευσθεῖσα δώ-

ροις εἴτ᾽ ἐλαφαδολίαις, Καλλ. Αρτ,262.

ἐλαφηβολιών- νος (6) ἰ ἐνν. μήν! ὁ ἕνατος μὴν

τοῦ ἀττικοῦ ἔτους, καθ᾽ ὃν ἐτελοῦντο τὰ ἐλαφη-

βόλια, ἀρχόμενος ἀπὸ τῆς ἰδης περίπου τοῦ Μαρ-

τίου : Θουκ.4,}|8, αὐτ.5,19.

ἐλαφηβόλος-ον κ. μσν., δωρ. ἐλαφᾶβόλος ἰδίως

ἐπὶ τῆς ᾿Αρτέμιδος, ὁ βάλλων, ὁ τοξεύων ἐλάφους,

κυνηγός" Σουΐδ.  ἐλαφηβόλας, ὁ κυνηγὸς κατα-

χρηστικῶς » Ἰλ.  Σ 319 πυκνὰ μάλα στενάχων ὥς

τε λὶς ἠυγένειος, ᾧ ῥά θ᾽ ὑπὸ σκύμνους ἐλαφη-

βόλος ἁρπάσῃ ἀνήρ, Ὕμν. εἰς 'Αρτ.2, Σοφ.Τρ.

214 βοᾶτε τὰν ὀμόσπορον Ἄρτεμιν ᾿Ορτυγίαν,

ἐλαφαβόλον ἀμφίπυρον,  Νόνν.Δ 5,463.

--------

Greek (Liddell-Scott)

ἐλαφηβολιών: -ῶνος, ὁ, ὁ ἔνατος μὴν τοῦ Ἀττ. ἔτους, καθ’ ὃν ἑωρτάζοντο τὰ Ἐλαφηβόλια (ἐν Ἤλιδι καλούμενος μὴν Ἐλάφιος, Παυσ. 5. 13, 11), ἀντιστοιχῶν πρὸς τὸ τελευταῖον ἥμισυ τοῦ Μαρτίου καὶ τὸ πρῶτον δεκαπενθήμερον τοῦ Ἀπριλίου, Θουκ. 4. 118· προηγεῖται τοῦ Μουνυχιῶνος, Αἰσχίν. 40. 20. 

--------

Σύμφωνα με τον Παυσανία

[22.10] Λετριναῖοι μὲν δὴ Ἀλφειαίαν ἐκάλουν τὴν θεὸν ἐπὶ τοῦ Ἀλφειοῦ τῷ ἐς αὐτὴν ἔρωτι: οἱ δὲ Ἠλεῖοι --φιλία γάρ σφισιν ὑπῆρχεν ἐξ ἀρχῆς ἐς Λετριναίους --τὰ παρὰ σφίσιν Ἀρτέμιδι ἐς τιμὴν τῇ Ἐλαφιαίᾳ καθεστηκότα ἐς Λετρίνους τε μετήγαγον καὶ τῇ Ἀρτέμιδι ἐνόμισαν τῇ Ἀλφειαίᾳ δρᾶν, καὶ οὕτω τὴν Ἀλφειαίαν θεὸν Ἐλαφιαίαν ἀνὰ χρόνον ἐξενίκησεν ὀνομασθῆναι.

 [22.11] Ἐλαφιαίαν δὲ ἐκάλουν οἱ Ἠλεῖοι τὴν Ἄρτεμιν ἐπὶ τῶν ἐλάφων ἐμοὶ δοκεῖν τῇ θήρᾳ: αὐτοὶ δὲ γυναικὸς ἐπιχωρίας ὄνομα εἶναι τὴν Ἐλάφιον καὶ ὑπὸ ταύτης τραφῆναι τὴν Ἄρτεμίν φασι. Λετρίνων δὲ ὅσον τε ἕξ ἀπωτέρω σταδίοις ἐστὶν ἀέναος λίμνη τριῶν που τὴν διάμετρον σταδίων μάλιστα. Παυσανίας, Ηλιακών Β', Κεφ. 22, 10-11

Ἀπόδοσις

22.10. Οι Λετριναίοι λοιπόν την ονόμασαν Αλφειαία, επειδή την αγαπούσε  ο Αλφειός. Οι Ηλείοι όμως που πάντα ήταν φίλοι των Λετριναίων, μετέφεραν σ' αυτούς τις τιμές, που αυτοί συνήθιζαν να προσφέρουν στην Ελαφιαία Άρτεμη, και τα ίδια συνήθισαν να κάνουν και για την Αλφειαία Άρτεμη. Με τον καιρό λοιπόν η θεά Αλφειαία επικράτησε να ονομάζεται Ελαφιαία.

22.11. Νομίζω ότι την ονομάζουν έτσι εξαιτίας του κυνηγιού των ελαφιών. Λένε όμως ναι ότι η Άρτεμη ανατράφηκε από μια ντόπια με το όνομα Ελάφιος. 'Έξι περίπου στάδια μακριά από τούς Λετρίνους, υπάρχει λίμνη που δεν ξεραίνεται ποτέ και έχει διάμετρο περίπου τρία στάδια.

----------

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ  -Ἱστορίαι (4.118.11-4.118.13)

[4.118.11] «Ἔδοξεν τῷ δήμῳ. Ἀκαμαντὶς ἐπρυτάνευε, Φαίνιππος ἐγραμμάτευε, Νικιάδης ἐπεστάτει. Λάχης εἶπε, τύχῃ ἀγαθῇ τῇ Ἀθηναίων, ποιεῖσθαι τὴν ἐκεχειρίαν καθ᾽ ἃ ξυγχωροῦσι Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν καὶ ὡμολόγησαν ἐν τῷ δήμῳ· [4.118.12] τὴν ‹δ᾽› ἐκεχειρίαν εἶναι ἐνιαυτόν, ἄρχειν δὲ τήνδε τὴν ἡμέραν, τετράδα ἐπὶ δέκα τοῦ Ἐλαφηβολιῶνος μηνός. [4.118.13] ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ ἰόντας ὡς ἀλλήλους πρέσβεις καὶ κήρυκας ποιεῖσθαι τοὺς λόγους, καθ᾽ ὅτι ἔσται ἡ κατάλυσις τοῦ πολέμου.

Ἀπόδοσις

[4.118.11] »Ο Δήμος Αθηναίων, Πρύτανις η φυλή Ακαμαντίς, Γραμματεύς ο Φαίνιππος, Πρόεδρος ο Νικιάδης. Επικαλούμενος την αγαθή τύχη των Αθηναίων ο Λάχης πρότεινε. Να συνομολογηθεί εκεχειρία σύμφωνα με τους όρους που προτείνουν και εκθέσαν μπροστά στον Δήμο οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους. [4.118.12] Η εκεχειρία να διαρκέσει ένα χρόνο από σήμερα, δεκατέσσερις του Ελαφηβολιώνος. [4.118.13] διάστημα τα δύο μέρη θα στείλουν πρέσβεις και κήρυκες για διαπραγματεύσεις για την οριστική λήξη του πολέμου.

---------------

Σημαντικές εορτές 

Greek (Liddell-Scott)
--------- τὰ μεγάλα ἢ ἁπλῶς τὰ Διονύσια (Συνθήκ. παρὰ Θουκ. 5. 23), ἐν μηνὶ Ἐλαφηβολιῶνι (τέλ. Μαρτίου ― μέσ. Ἀπριλ.), ὁπότε ἡ πόλις ἦτο μεστὴ ξένων ἐξ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος, καὶ τὰ λαμπρότατα θεάματα ἐγίνοντο (ἴδε Ἀριστοφ. Ἀχ. 502 κἑξ)• ― διὰ ταῦτα δὲ ἐφυλάττοντο τὰ πλεῖστα τῶν νέων δραμάτων. ― Ὁ Böckh πρῶτος (Abhandl. Berl. Akad. 1816, σ. 47 - 124) διελεύκανε καὶ ἐβεβαίωσε τὴν ἀλήθειαν ὅτι ὑπῆρχον τέσσαρα Διονύσια• μέχρι αὐτοῦ ἐνομίζετο ὅτι τὰ Λήναια καὶ τὰ Ἀνθεστήρια ἦσαν τὰ αὐτά• ἴδε Philol. Mus. 2. 573 κἑξ.

Τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια ήταν αθηναϊκή εορτή προς τιμήν του Διονύσου του Ελευθερέα. Θεσμοθετήθηκαν από τον Πεισίστρατο και κατά τα οποία παρουσιάζονταν και διαγωνίζονταν τραγωδίες κατά τον μήνα Ελαφηβολιώνα. Η πρώτη μέρα των Μεγάλων Διονυσίων ξεκινούσε με τη μεγάλη πομπή της θυσίας, που κατέληγε μπροστά στο ναό του Διονύσου.

----------

Σημαντικοί Νικητές των Μεγάλων Διονυσίων

Τραγωδία

  484 π.Χ. - Αισχύλος -  472 π.Χ. - Αισχύλος (Πέρσες)- 471 π.Χ. - Πολυφράσμων -468 π.Χ. - Σοφοκλής (Τριπτόλεμος) - 467 π.Χ. - Αισχύλος (Επτά επί Θήβας)- 463 π.Χ. - Αισχύλος (Ικέτιδες) - 458 π.Χ. - Αισχύλος (Ορέστεια) - 449 π.Χ. - Ηρακλείδης -441 π.Χ. - Ευριπίδης -441 π.Χ. - Σοφοκλής, (Αντιγόνη) - 431 π.Χ. - Ευφορίων, γιος του Αισχύλου. Ο Σοφοκλής ήρθε δεύτερος, ο Ευριπίδης με την Μήδεια τρίτος -428 π.Χ. - Ευριπίδης (Ιππόλυτος) -427 π.Χ. - Φιλοκλής, ανεψιός του Αισχύλου. Ο Σοφοκλής ήρθε δεύτερος.-415 π.Χ. - Ξενοκλής- 409 π.Χ. - Σοφοκλής (Φιλοκτήτης)- 406 π.Χ. - Ευριπίδης (Βάκχαι)-372 π.Χ. - Αστυδάμας

Κωμωδία

486 π.Χ. - Χιωνίδης -472 π.Χ. - Μάγνης -458 π.Χ. - Ευφόνιος - 450 π.Χ. - Κράτης -446 π.Χ. - Καλλίας -437 π.Χ. - Φερεκράτης -435 π.Χ. - Έρμιππος -422 π.Χ. - Κάνθαρος -421 π.Χ. - Αριστοφάνης (Ειρήνη (2η θέση)) - 414 π.Χ. - Αμειψίας (Θεία αποκάλυψη) -402 π.Χ. - Κηφισόδορος -290 π.Χ. - Ποσείδιππος - 278 π.Χ. - Φιλήμων -185 π.Χ. - Λαϊνης - 183 π.Χ. - Φιλήμων

----------------

ΣΟΦΟΚΛΗΣ  - Τραχίνιαι

ΧΟ. ἀνολολυξάτω δόμος
ἐφεστίοις ἀλαλαγαῖς
ὁ μελλόνυμφος· ἐν δὲ κοινὸς ἀρσένων
ἴτω κλαγγὰ τὸν εὐφαρέτραν
Ἀπόλλωνα προστάταν,
210ὁμοῦ δὲ παιᾶνα παι-
ᾶν᾽ ἀνάγετ᾽, ὦ παρθένοι,
βοᾶτε τὰν ὁμόσπορον
Ἄρτεμιν Ὀρτυγίαν, ἐλαφαβόλον,
ἀμφίπυρον,
215γείτονάς τε Νύμφας.

ἀείρομ᾽ οὐδ᾽ ἀπώσομαι
τὸν αὐλόν, ὦ τύραννε τᾶς ἐμᾶς φρενός.
ἰδού μ᾽ ἀναταράσσει,
εὐοῖ μ᾽ ὁ κισσὸς ἄρτι βακχίαν
220ἐπιστρέφων ἅμιλλαν.

Ἀπόδοσις

ΧΟΡ. Αλαλαγμούς χαρμόσυνους
ας ξεσηκώσ᾽ η μελλόνυμφη
μες στην εστία των παλατιών.
Με μια φωνή των αγοριών
ο ύμνος ας υψωθεί
210στο Φοίβο το χρυσότοξο προστάτη.
Και πάρετε και σεις μαζί,
παρθένες, τον παιάνα, τον παιάνα,
και την ομόσπορή του ψάλλετε
την Ορτυγία την Άρτεμη
τη λαφοκυνηγήτρα
Θεά, τη διπλοδαδοφόρα,
και τις γειτονικές τις Βουνοκόρες.

Νιώθω να υψώνομαι απ᾽ τη γη
και δε θα σ᾽ αποστρέψω, αυλέ,
ω που αφεντεύεις την ψυχή μου.
Ιδού που αναταράζει με ο κισσός,
ευάν ευοί, και με γυρνά
220σε βακχική παραφορά.

---------------- 

Ομηρικός Ύμνος (Απόσπασμα)

Εις Άρτεμιν (β)

Ἄρτεμιν ἀείδω χρυσηλάκατον, κελαδεινήν,
παρθένον αἰδοίην, ἐλαφηβόλον, ἰοχέαιραν,
αὐτοκασιγνήτην χρυσαόρου Ἀπόλλωνος,
ἣ κατ’ ὄρη σκιόεντα καὶ ἄκριας ἠνεμοέσσας
ἄγρῃ τερπομένη παγχρύσεα τόξα τιταίνει 5
πέμπουσα στονόεντα βέλη: τρομέει δὲ κάρηνα
ὑψηλῶν ὀρέων, ἰάχει δ’ ἔπι δάσκιος ὕλη
δεινὸν ὑπὸ κλαγγῆς θηρῶν, φρίσσει δέ τε γαῖα
πόντος τ’ ἰχθυόεις: ἣ δ’ ἄλκιμον ἦτορ ἔχουσα

πάντη ἐπιστρέφεται θηρῶν ὀλέκουσα γενέθλην. 10

Ἀπόδοσις

Τραγουδώ την Άρτεμη τη χρυσόβελη και πολυθόρυβη,

τη σεβαστή παρθένα, την ελαφοτοξεύτρα, που ρίχνει τα βέλη της,

τη δίσυμη αδερφή του χρυσόσπαθου Απόλλωνα, αυτήν που

μέσα σε σκοτεινά βουνά και σε ανεμόδαρτες κορυφές

χαίρεται με το κυνήγι και τεντώνει τα ολόχρυσα τόξα της

εξαπολύοντας βέλη στεναχτικά. τραντάζονται οι κορυφές

των υψηλών βουνών και αντηχούν τα ολοϊσκιωτα δάση

φοβερά απο τις φωνές των αγριμιών. φρικιάζει η στεριά

και η γεμάτη ψάρια θάλασσα. ωστόσο εκείνη με δυνατή ψυχή

τριγυρίζει παντού και εξαφανίζει τα γένη των αγρημιών.